نصیرالدین توسی، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی(598-672 قمری/1201-1274 میلادی)، ریاضیدان، اخترشناس، عالم دینی و سیاستمدار ایرانی، رصدخانه و کتابخانه‌ی بزرگی را در شهر مراغه بنیان نهاد و دانشمندان بزرگ آن روزگار را در آن جا گرد آورد. زیج ایلخانی بر پایه‌ی پژوهش دانشمندان آن رصدخانه فراهم شد. توسی نزدیک 150 کتاب نوشت که در آن‌ها دانش پیشینیان را گردآوری، چکیده سازی، تشریح و نقد کرده است. از جمله، نظریه‌ی فلکی بطلمیوس را نقد و اصلاح کرد و خورشید را در مرکز سامانه‌ی خورشیدی در نظر گرفت.

  زندگی نامه

  ابوجعفر نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن توسی، مشهور به خواجه نصیرالدین توسی در یازدهم جمادی الاول سال 598 قمری در شهر توس در خراسان به دنیا آمد. آموزش‌های پایه‌ای و علوم دینی را نزد پدر در مدرسه‌ی دوازده امامی توس فراگرفت. سپس به نیشابور رفت و فلسفه و ریاضی آموخت. توسی تا اندازه‌ی زیادی دانشمندی خودساخته است که پس فراگیری زبان لاتین به بررسی نوشته‌های دانشمندان یونانی پرداخت و حتی کتاب اصول اقلیدس را ترجمه کرد. ترجمه ی او را درست‌ترین و شیواترین ترجمه‌ی این کتاب به عربی می‌دانند. او دانش پیشینیان را گردآوری، چکیده‌سازی، تشریح و نقد کرد.

  می‌گویند به روزگار آخرین خلیفه‌ی عباسی از روی حسدورزی یکی از وزیران چند سالی در قلعه‌ای در قهستان زندانی بود. با وجود این، به نظر می رسد او به هنگام یورش مغولان به یکی از قلعه‌های اسماعیلیان پناه برد و سپس چند سالی در قلعه‌ی الموت نزد حسن صباح بود. هنگامی که هلاکوخان مغول به قلعه‌ی الموت دست یافت، نصیرالدین را  با خود برد و او را دانشمند و مشاور دربار خود کرد. نصیرالدین از این فرصت بهره گرفت و رصدخانه‌ی مراقه و کتابخانه‌ی بزرگی با چهارصد کتاب بنیان نهاد و دانشمندان بزرگ آن روزگار را در آن جا گرد آورد.

  نوشته های توسی

  توسی نزدیک 150 کتاب به زبان عربی، فارسی و ترکی نوشت و نسخه‌های عربی کتاب‌های اقلیدس، ارشمیدس، بطلمیوس، آپولونیوس، و تئودوسیوس را ویرایش کرد. کتاب تذکره فی هیات(درباره‌ی اخترشناسی) شاخته شده‌ترین اثر او در غرب است که در آن "زوج توسی" را شرح می‌دهد که ساختاری هندسی برای اصلاح نظریه‌ی کیهانی بطلمیوس است. اخلاق ناصری مشهورترین اثر او به فارسی است که به کتابی در اخلاق، روانشناسی و الهیات است. فهرست کتاب‌های او به شرح زیر است:

  1. تجرید العقاید

  2. شرح اشارت بو علی سینا

  3. قواعد العقاید

  4. اخلاق ناصری

  5. آغاز و انجام

  6. تحریر مجسطی

  7. تحریر اقلیدس

  8. تجریدالمنطق

  9. اساس الاقتباس

  10. ذیج ایلخانی

  11. آداب البحث

  12. آداب المتعلمین

  13. روضهالقلوب

  14. اثبات بقاء نفس

  15. تجرید الهندسه

  16. اثبات جوهر

  17. جامع الحساب

  18. اثبات عقل

  19. جام گیتی نما

  20. اثبات واجب الوجود

  21. الجبر و الاختیار

  22. استخراج تقویم

  23. خلافت نامه

  24. اختیارات نجوم

  25. رساله در کلیات طب

  26. ایام و لیالی

  27. علم المثلث

  28. الاعتقادات

  29. شرح اصول کافی

    نوآوری های توسی

 • او نخستین ریاضیدانی است که از عددهای گنگ(بدون جزر) سخن گفته است. همچنین، نخستین کسی است که هندسه را از اخترشناسی جدا کرد و به صورت شاخه‌ای جداگانه به آن پرداخت.

 • نظریه‌ی بطلمیوس را درباره‌ی وضعیت سیاره‌ها نقد و اصلاح کرد و خورشید را در مرکز سامانه‌ی خورشیدی(منظومه‌ی  شمسی) در نظر گرفت.

 • همایش‌های علمی جهانی در مراغه برگزار کرد که دانشمندانی از چین تا اسپانیا در آن شرکت می‌کردند.

 • زیج ایلخانی را به کمک دانشمندانی که در مراغه پژوهش می‌کردند نوشت که جدولی بسیار دقیق از وضعیت و حرکت سیاره‌هاست.

  توسی از نگاه اندیشمندان

  به پاس کوشش‌های او یکی از دهانه‌های کره‌ی ماه را نصیرالدین نام گذاری کرده اند. 

 .......(کامل نیست) 

   حق هر گونه نشر کاغذی و الکترونیک این مقاله، برای جزیره‌ی دانش محفوظ است.

این مقاله هنوز در دست نگارش است