در این مقاله یکی از روش‌های ارزشیابی دانش‌آموزان در درس ریاضی با نام پرسش‌های باز مطرح می‌شود. در این روش دانش‌آموزان چگونگی نگرش ریاضی خود را بیان می‌کنند و فرایند استدلال کردن خود را به نمایش می‌گذارند. از این رو، با نمونه‌های متفاوتی از پاسخ‌های دانش‌آموزان برخورد می‌کنیم که با بررسی آن‌ها، راه‌کارهایی برای امتیازدهی به دانش‌آموزان به وجود می‌آید. هم‌چنین، راه‌حل‌های گوناگونی به‌‌وجود می‌آید که شیوه‌ی نگرش و برداشت دانش‌آموزان را در حل پرسش‌های باز نشان می‌دهد و شاید در برخی از آن راه‌حل‌ها، نوآوری نیز وجود داشته باشد.

این مقاله در پنج محور اصلی به موضوع ارزشیابی با پرسش‌های باز می‌پردازد:

1. ماهیت پرسش‌های باز

2. ویژگی‌های پرسش‌های باز

3. مقایسه‌ی پرسش‌های باز با پرسش‌های بسته

4. چگونگی طرح کردن پرسش‌های باز

5. دلیل بهره‌گیری از پرسش‌های باز

ماهیت پرسش‌های باز

در برخی پرسش‌های ریاضی از دانش‌آموزان خواسته می‌شود که تنها یک عدد، شکل یا رابطه‌ی ریاضی را بیان کنند. برای نمونه، هنگامی که از دانش‌آموزان می‌خواهیم عددهای اول بین 10 تا 20 را نام ببرند، آنان باید عددهای 11، 13، 17 و 19 را بیان کنند. هم‌چنین، هنگامی که از دانش‌آموزان می‌خواهیم مثلث‌های هم‌نهشت را در مجموعه‌ای از مثلث‌ها پیدا کنند، آنان تنها یک راه برای پاسخ‌گویی به این پرسش به ذهنشان می‌رسد. این گونه پرسش‌ها را پرسش بسته می‌گویند، زیرا پاسخ آن‌ها از پیش معین و مشخص است.

در برابر پرسش‌ها بسته از پرسش‌های باز سخن می‌گوییم که دانش‌آموزان در پاسخ به آن‌ها می‌توانند راه‌حل‌های گوناگونی را پیشنهاد کنند. این گونه پرسش‌ها باعث تفکر بیش‌تر و عمیق‌تر می‌شود و زمینه‌ را برای برداشت‌های گوناگون دانش‌آموزان از یک مساله فراهم می‌سازد. به یک پرسش باز، که برای مقطع ابتدایی مناسب است، و پاسخ دو دانش‌آموز به آن توجه کنید.

پرسش: باغچه‌ای را به شکل مستطیل به صورت زیر در نظر بگیرید. باغچه را به گونه‌ای تقسیم کنید که 50 درصد باغچه را نخود، 25 درصد را لوبیا، 15 درصد را ذرت و 10 درصد آن را هویج بکارند.

0 0 0

پاسخ دانش‌آموز اول

10 درصد هویج

15 درصد ذرت

25 درصد لوبیا

50 درصد نخود

پاسخ دانش‌آموز دوم

50 درصد نخود
10 درصد هویج	15 درصد ذرت	25 درصد لوبیا

پاسخ هر دو دانش‌آموز درست است، اما آن دو پاسخ‌ متفاوتی برای مساله‌ی تقسیم باغچه‌ی مستطیل‌شکل پیشنهاد کرده‌اند. بنابراین، پرسش‌های باز فرصتی را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند تا راه‌حل خودشان را برای یک مساله عرضه کنند.

ویژگی‌های پرسش‌های باز

پرسش‌های باز باید دست‌کم چند ویژگی زیر را داشته باشند:

1. برانگیختن تفکر ریاضی دانش‌آموزان

2. فراهم کردن امکان پاسخ‌های گوناگون برای مساله‌های ریاضی

3. برقرار کردن ارتباط بین دانش ریاضی دانش‌آموزان

4. روشن بودن صورت مساله و نداشتن ابهام

5. آگاه کردن دانش‌آموزان از حساب امتیازشان در هر پرسش

مقایسه‌ی پرسش‌های باز و بسته

پرسش‌های باز و بسته هر دو برای ارزشیابی از دانش‌آموزان مناسب است. اگر در یک آزمون فقط پرسش‌های باز گنجانده شوند، ممکن است دانش‌اموزان در پاسخ‌دهی به آن‌ها بیش از اندازه‌ی معمول زمان بخواهند و به همین دلیل ممکن است این گونه پرسش‌ها نتوانند برنامه‌ی آموزشی یک کتاب را به طور کامل پوشش دهند. از سوی دیگر، پرسش‌های بسته راه مناسبی برای ارزشیابی فهم دانش‌آموزان از موضوعی خاص در یک فصل از کتاب درسی است، اما این فرصت را به دانش‌آموزان نمی‌دهد که فرایند تفکر را در حل یک مساله به نمایش گذارند. پرسش‌های باز به‌خوبی چنین فرصتی را فراهم می‌کند.

چگونگی طرح کردن پرسش‌های باز

برای طرح کردن پرسش‌های باز لازم است زمان بیش‌تری صرف شود. اگر می‌خواهیم دانش‌آموزان را با یک پرسش باز به فکر کردن وادار کنیم، باید برای طرح کردن آن اندکی بیش‌تر فکر کنیم. به نمونه‌ی زیر دقت کنید.

پرسش بسته

سه‌جمله‌ای بعدی دنباله‌ی زیر را مشخص کنید.

... و ... و ... و 13 و 10 و 7 و 4 و 1

پرسش بسته

دنباله‌ی عددهای ... و ... و ... و 13 و 10 و 7 و 4 و 1 را در نظر بگیرید. آیا عدد 100 به این دنباله تعلق دارد؟ دلیل خود را شرح دهید.